表示「宇宙」含義的κ?σμο?, mundana與universalis三詞之間有何意義上的區別?

之前在回答一個問題(半璧:波埃修斯 (Bo?thius) 將音樂分為「宇宙的音樂」、「人的音樂」、「樂器的音樂」,應該如何理解?)時,留下了這個疑問...討論到「宇宙音樂」這個概念的話,古希臘哲學家的用詞是κ?σμο? (cosmos),傾向於強調其有序性、而中世紀的拉丁文文獻會傾向於用universalis,這個詞語更強調宇宙的無所不包。而文中所印波愛修斯所用的mundana一詞,也是宇宙的意思,但我不知道這個詞語具體的意蘊和用法如何...(補充:好像有「世俗」的意思,但我也不大清楚更深層的含義...)

我在搜尋古文獻時,由於對古語言的認識有限,且一直認同參考文獻提到的古希臘、古羅馬音樂學的一脈相承之處,因此默認cosmos, mundana, universalis在描述「音樂宇宙」 (musica universalis / musica mundana) 的概念中大致同義。但涉及到哲學命題的話,用詞的精確性就變得非常重要...不知道在相關文獻或是當時的語境中,這三個詞語的意義、用法和哲學上的內涵等,有何異同呢?我在文中將這三者直接等同,對於解釋文段而言會導致怎樣的問題?

提前感謝老師們的指教!


對音樂學實在不了解,感覺這兩個詞在阿奎那還是挺不一樣的:mundanus有「世界的、塵世的」這種意思,與之相對的有比如spiritualis或者supermundanus。一般我們要說「宇宙」就會用這個詞根(比如偽亞里士多德的作品《宇宙論》(über die Welt)希臘語 Περ? Κ?σμου, 拉丁語 De Mundo(該書有中譯本,有興趣可以圍觀)。

universalis在阿奎那裡沒有宇宙的意思,只有普遍的意思(雖然普遍有多重含義),與individualis相對。

所以如果從阿奎那的角度我會猜想,musica universalis是「音樂一般」、「普世音樂」什麼之類的,而musica mundana可能是「環宇音樂」(怎麼像個唱片公司……)、「塵世音樂」之類的。不過就音樂的本質來說,它本來就是數字的運動,所以一定是塵世的東西,倒也沒什麼奇怪就是了。(都是瞎腦補的)

參考資料(非戰鬥人員請撤離)

出處:Thomas-Lexikon

mundanus:

a) weltlich, zur Welt geh?rig, synonym mit mundialis (←), der Gegensatz zu spiritualis (← sub a): prudentia omnia mundana divinarum contemplatione despiciat, th. I. II. 61. 5 c; de quolibet statu mundanorum, ib. III. 52. 6 ad 3; conflagratio ignium mundanorum, pot. 5. 6 ad 10; vgl. 2 phys. 10 i.

  • Zu potentia mundanapotentia sub c; zu res m.res; zu substantia m.substantia sub b.

b) weltlich, weltlich gesinnt, synonym mit saecularis (←), der Gegensatz zu spiritualis (← sub c) und supermundanus (←): quae mundani desiderant, cg. IV. 55; qui inter mundanos conversantur, ib. 60; terrestrium quantum ad mundanos, orat. 1.

  • Zu amor mundanusamor sub a; zu gloria m.gloria sub a; zu honor m.honor; zu imperium m.imperium sub d; zu lex m.lex sub a; zu potestas m.potestas sub d; zu sapientia m.sapientia sub a c; zu stultitia m.stultitia; zu timor m.timor.
  • Astutia mundana (th. I. II. 58. 4 ad 2; vgl. ib. II. II. 55. 3-5; 69. 2 c; 111. 3 ad 2) = die Schlauheit der Weltkinder.

universalis:

a) allgemein, synonym mit communis (← sub b) und generalis (← sub b), der Gegensatz zu individualis, particularis (←), singularis (← sub a) und specialis (← sub b): universale et commune idem videntur, trin. 1. 1. 3 a; in divinis est accipere commune et proprium, quamvis non sit accipere universale et particulare, 1 sent. 13. 1. 3 c; vgl. ib. 19. 4. 2 c; universale est, quod est aptum natum (von Natur aus geeignet) de pluribus praedicari, 1 perih. 10 a; hoc enim dicitur universale, quod natum est multis inesse et de multis praedicari, 7 met. 13 b; vgl. Aristoteles: De interpr. 7, 17. a. 39 sq.; universale non hoc modo hic accipitur, prout omne, quod praedicatur de pluribus, universale dicitur, secundum quod Porphyrius determinat de quinque universalibus (→ sub b); sed dicitur hic universale secundum quandam adaptationem vel adaequationem praedicati ad subiectum, cum scilicet neque praedicatum invenitur extra subiectum, neque subiectum sine praedicato, 1 anal. 11 a; illud enim universale dicimus, quod est semper et ubique. Quod quidem non est secundum viam affirmationis intelligendum, quod hoc sit de ratione universalis aut eius, quod est universale, quod sit semper et ubique. Si enim esset de ratione eius, quod est universale, esse semper et ubique, puta de ratione hominis aut animalis, oporteret, quod quodlibet singulare hominis aut animalis esset semper et ubique, quia ratio hominis et animalis in quolibet singularium invenitur. Si vero esset de ratione ipsius universalis, sicut de ratione generis est, quod contineat sub se species, sequeretur, quod nihil esset universale, quod non semper et ubique inveniretur; et secundum hoc oliva non esset universale, quia non in omni terra potest inveniri. Est ergo hoc intelligendum per modum negationis seu abstractionis, quia scilicet abstrahit ab omni determinato tempore et loco. Unde quantum est de se, sicut invenitur in quolibet, in uno loco vel tempore, sic natum est in omnibus inveniri, 1 anal. 42 b; vgl. th. I. 16. 7 ad 2; 46. 2 c; universale fit per abstractionem a materia individuali (→ materia sub c), th. I. II. 29. 6 c; vgl. 2 phys. 3 e f; quantum ad id, quod rationis (Vernunft) est, universalia magis sunt entia, quam particularia. Quantum vero ad naturalem subsistentiam (Existenz in der Natur der Dinge), particularia magis sunt entia, quae dicuntur primae et principales substantiae, 1 anal. 37 f; universale dupliciter potest considerari. Uno modo, secundum quod natura universalis consideratur simul cum intentione (Beziehung) universalitatis, . . . ut scilicet unum et idem habeat habitudinem ad multa . . . Alio modo potest considerari quantum ad ipsam naturam, scilicet animalitatis vel humanitatis, prout invenitur in particularibus, th. I. 85. 3 ad 1; vgl. ib. I. II. 29. 6 c; 7 met. 13 b; log. I. 1; est triplex universale, quoddam, quod est in re, scilicet natura ipsa, quae est in particularibus, quamvis in eis non sit secundum rationem (Beziehung) universalitatis in actu; est etiam quoddam universale, quod est a re acceptum per abstractionem, et hoc est posterius re; . . . est etiam quoddam universale ad rem, quod est prius re ipsa, sicut forma domus in mente aedificatoris, 2 sent. 3. 3. 2 ad 1; vgl. 1 sent. 2. 1. 3 c; 19. 5. 1 c; univ. 1 2.

  • Zu abstractio universalisabstractio sub c; zu abstrahere u.abstrahere sub I c); zu agens u.agens; zu apprehensio u.apprehensiosub b; zu bonitas u.bonitas sub a; zu bonum u. u. simpliciterbonus sub c; zu causa u.causa sub b; zu cognitio u.cognitio sub b; zu cognoscere in u.cognoscere sub b; zu communitas u.communitas sub a; zu conceptio u.conceptio sub d; zu consideratio u.consideratio; zu definitio u.definitio sub b; zu demonstratio u.demonstratio sub c; zu distributio u.distributio sub a; zu effectus u.effectus; zu elementum u.elementum sub c; zu ens u. in u.ens; zu enuntiatio u.enuntiatio sub b; zu esse u.esse; zu finis u.finis sub b; zu forma u.forma sub b; zu habitudo u.habitudo; zu ignorantia u. u. iurisignorantia sub a; zu incommunicabilitas u.incommunicabilitas; zu instantia u.instantia sub a; zu intelligibile u.intelligibilis sub b; zu intentio u.intentio sub c; zu iudicium u.iudicium sub a c; zu lex u.lex sub a; zu locus u.locus sub b; zu natura u.natura; zu opinio u.opinio; zu ordo u.ordo sub a; zu perfectio u.perfectio sub b; zu potentia u.potentia sub b; zu potestas u.potestas sub c; zu praedicare de u.praedicare sub b; zu praedicatum u.praedicatum sub a; zu principium u. primum u.principium; zu propositio u.propositio sub b; zu prudentia u.prudentia sub b; zu ratio u.ratio sub b, c, k m; zu regimen u.regimen; zu res u.res; zu resurrectio u.resurrectio; zu sapientia u.sapientia sub a; zu scientia u.scientia sub a; zu scire in u.scire sub a; zu similitudo u.similitudo sub a; zu species u.speciessub e; zu subiectum u.subiectum sub c; zu substantia u.substantia sub a; zu syllogismus u.syllogismus; zu terminus u.terminussub e; zu totum u.totus sub a; zu virtus u.virtus sub a; zu vitium u.vitium sub b; zu voluntarium in u.voluntarius sub c.
  • Intellectus est universalium et non singulorum, → intellectus sub c. In universali sunt in potentia particularia (1 anal. 38 f) = in dem Allgemeinen ist das Besondere der M?glichkeit nach enthalten. Ratio est universalium, → ratio sub c. Scientia est universalium, → scientia sub a. Universalia non movent, sed particularia (cg. III. 6) = die allgemeinen Dinge bewegen nicht zur T?tigkeit, sondern nur die besondern oder Einzeldinge.

b) allgemein per eminentiam, synonym mit praedicabilis (← sub b): quia intellectus reflectitur supra seipsum et supra ea, quae in eo sunt, sive subiective sive obiective, considerat iterum hominem sic a se intellectum sine condicionibus materiae, et videt, quod talis natura cum tali universalitate seu abstractione intellecta potest attribui huic et illi individuo, et quod realiter est in hoc et illo individuo, ideo format secundam intentionem (← sub d) de tali natura, et hanc vocat universale seu praedicabile vel huiusmodi, log. I. 1. Der Universalien gibt es fünf (vgl. th. I. 77. 1 ad 5; 1 anal. 11 a; log. I. 1); ihre Namen sind: genus, species, differentia, proprium, accidens (vgl. cg. I. 32).

  • über den Unterschied zwischen universale praedicabile hei?t es: de quibus secundis intentionibus nunc dicamus, scilicet de quinque universalibus seu praedicabilibus, quae universalia dicuntur, prout intellectus attribuit eis esse in pluribus, praedicabilia vero dicuntur, prout intellectus attribuit eis dici de pluribus, log. I. 1.

這個問題不容易回答。我曾經在《四十減一》裏,藉著一個聽音的經歷將這個議題點描出來,不過可能沒有提供答案。另外在《似塤注》有所補充。如下。

沙屯外,夜黑風高,塤聲嗚嗚作響,沉緩幽長,如泣如訴;我感動極了,鼻頭酸酸地,有一種想放聲痛哭的感覺。我決定一探究竟,於是一路躡手躡腳地潛進到羑里平臺旁,那個低沉的嗚聲就更加悲悽了。我大氣都不敢吭一聲,緩移慢進地爬上了平臺,遠遠看著老師孤坐在平臺的正中央,一式黑色裝束,倘若不是塤聲持續地發出嗚鳴,還真看不出有個人在那裏。

老師的中氣十足,所以塤聲的音韻也就極長,但轉音的中間似乎沒有罅隙,而換氣之時又產生迴音,滑滑溜溜,似斷非斷,顯得音律的層次分明,形色繽紛。這真可說是大千世界裡最微妙的聲音了。所有的音的轉折沒有間歇,所以斷而不斷;但是換氣的間歇有迴音,於是就在間隙裏產生了懸宕作用,似乎轉折只是為了讓聲音懸於前後的音韻,並不刻意停佇在正自吹奏出來的聲音本身,於是就形成了不同圓心的圓圈,順著氣的轉折繞著、跳著,富麗綿密。

忽然間我震驚了。怎麼搞的!怎麼老師吹來吹去只有五個音,「ㄨ--ㄨ--吾--午--戊」地重複著,而且第二個音介於第一個平音與第三個揚音之間,好像是一個刻意隔開平音與揚音之間的半音。「不對呀!」我有些迷惑。「這不就是美國好萊塢的電影導演史匹柏多年前所執導的『第三類接觸』裡面,用來與外星生物接觸的媒介嗎?難道我們在這裡就是在等待外太空發射『幽浮』嗎?這個難道就是我們這四十個人的使命了?」

我的不安肯定令我有了喘息聲,於是塤聲驟然止歇,只聽老師說了:「你來了?」

我猶若聽著了從天而降的翰音,畢恭畢敬地回著話:「是的,老師。」

「好聽嗎?」

「啊?」我一時摸不著頭緒。

「我是問你塤聲好聽嗎?」

「好聽,就是有些哀怨。」

老師慢慢地回轉過身子,「哀怨?這是因為所有感受的本質都是苦的。」

我心下打定主意,今晚無論如何要問個水落石出,於是往平臺中心走去,直到老師的面前,才止住腳步,輕聲問道:「老師是在召喚甚麼嗎?」

老師打量著我,欲言又止,「你想說些甚麼?」

我再也忍不住了,「老師是在進行『第三類接觸』嗎?」

老師全身渾然不動地問:「『第三類接觸』?你為甚麼有這個想法?」

我決定全盤托出:「我在沙屯初始聆聽老師的塤聲時,非常感動,感覺很真、很美,似乎不必多加詮釋,塤聲裏充滿了感情,非常直接,來得也很快,直取內心,沒有思緒,沒有探索,有若朦朧幻境。」我有些侷促起來:「但這一路走來,我發覺老師吹的塤聲只有五個音,雖然低沉,但其實與『第三類接觸』裏的聲音沒有兩樣,心裡的感動就沒有了,只剩下驚駭。」

老師輕輕地說:「這不奇怪,你以標題限制了思想,然後思想扼殺了感受,唯有不拘泥於形,內心感受才能釋放出來,達到高妙的境界。」老師轉而抬眼望著我,猶若兩道清澈的光芒,從黑暗裏射出:「初心才是真心,其它的思想,只要是加了概念的,都只能是糟粕。」

我慌了,有些胡言亂語起來:「我來這裡,是希望獲得心靈平靜。我不想做甚麼見證人,不想探索宗教,也不想執意去破除概念,更不想刻意去追求自我實現的個人人格。」

我說到最後有些歇斯底里起來了:「老師不要跟我談甚麼哲學或禪學,我只接受實證的體驗,或直覺或靈修,甚至迷幻經驗也行,只要不是哲學就行。」我決定先來個斧底抽薪,不讓老師有絲毫機會,藉著哲學,講些我聽不懂的話。

老師笑了起來:「好呀!我們只談塤聲的感受。」

我懵了:「先不說這是不是『第三類接觸』,為何老師選擇這種古老的塤來吹奏呢?」

「我沒有刻意去選擇,塤是在一個偶然的情況下,由蕙介紹了給我。」

「蕙?真巧,就是蕙告訴我,老師有時會吹塤,所以我就注意起來了。」

「是嗎?我喜歡的就是塤聲的弱音,因為它的弱音強過大聲呼喚,所以我就喜歡吹奏了。」

「哦?暫時不說這是不是『第三類接觸』裏的聲音,為何老師會選擇這麼一個平淡、沒有變化的五個音,反複吹奏呢?」

老師緩緩地說:「我在吹奏意象,而唯有當旋律止歇,和聲停滯,『氣形質』在一個不能造作的時間裡具而不離,意象才有可能現起。」老師的喉音輕柔起來:「心無所住,意象方顯,心若形具,意象乃泯。這就是我說初心才是真心的道理,以其空無,所以能生意象。」

「看來老師一定得以哲學來說事了,但我卻執意不在哲學裡攪和。」

「我不說哲學,只說音律。」

「既說音律,何必說心?」

「因為聽音有三境,聽象以氣,聽意以心,聽音以耳。你就是以耳聽音,所以不見心。」

我打了個寒顫。「我當然是用耳朵去聽音,但感受卻是由心裡發出來的。」

「不是!音律透象,聽象者明,聽意者麗,聽音者靡。」

「象?甚麼象?是氣嗎?」

「是圜氣將塤聲上下覆住,於其絪縕處虛而不屈,然後推移出來一個極弱音,恰恰就是塤聲的內質,再然後帶引出一個朦朧的暈影,可收可放,並由其弱漸緩,而聚合成一個凝動力,曰象。」

我知道今晚問不出甚麼來了:「老師!我不懂這與塤聲的感受有甚麼關係。」

老師慰勉我了:「你不是想知道這是不是『第三類接觸』嗎?這種以圜氣凝聚一個清晰的朦朧境界,就是『第三類接觸』,而不是有一個『第三類』物體的存在,等著你去接觸。」

我的精神又來了:「既然沒有『第三類接觸』,那麼這個清晰的朦朧境界怎麼會有聲音呢?」

「圜氣將塤聲覆住而有象,曰冒,既冒,極弱音即後移,不是有前,反倒因為有後,極弱音才開始轉為弱音,朦朧的音色乃褪去,於是清晰的轉音開始現形,然後你就聽見了五音。」

我有些懂了:「所以老師的低沉塤聲用氣逼出時,沒有罅隙,連綿不絕。」

「對是對,但那是放,不是收,吹塤最重要的,要懂得收,尤其收到極弱音,那個音色不動,圜氣渾然,是謂太氣,此時『氣形質具而不離』,意象才有可能脫離音色與音律而現形;收放之間,其間中歇,故爾可住,而這個時間上的有歇才有住,與空間上的有久才能拄,是了無差別的。」

我忽然就想起了蕙與我摸索兩脛後的「久」之場景,心頭不禁躁熱了起來:「老師,夜已深,早點回去休息罷。」

「那麼,我來問你一句,我說哲學了嗎?」我有些尷尬了。「我不知道,又是收又是放,又是進又是退,又是前又是後,又是覆又是圜,又是歇又是住,又是久又是拄,好像沒說哲學,又好像全都說了。」

老師哈哈大笑,聲音鼓盪八極:「難怪蕙說你有一點傻,又帶一股拗勁。」

----節錄自《四十減一》


推薦閱讀:

你如何理解矛盾論?
「缺乏深刻的個人思想」這一問題是如何造成的?如何解決這一問題?
有什麼東西是物理可能但是邏輯不可能的嗎?
怎樣理解「難得糊塗」的處世哲學?
孔子學說裡面有什麼謬誤?

TAG:哲學 | 語言學 | 拉丁舞 | 古希臘語 | 語源學 |